Powered By Blogger

Friday, October 7, 2011

Kisah Handap (2)

   Amang Salam   

Kisdap : Jamal T. Suryanata
 
Matan sungsung baisukan tadi urang sudah bunyi abut barunau di rumah Ma Haji Armah. Cakada kulawarga di rumah haja, urang subalah-manyubalah lawan bubuhan jiran nang rupak-rupak gin datangan mahurung jua. Tuha-anum, lalakian-bibinian. Limbah ari talandung saikit, bubuhan anak-minantu lawan pacucuan sidin sudah tagarumut sabarataan. Talipun atawa hp satutumat baunyi. Bunyi galu. Tangis-sisigan bunyi kada sing rantian jua. Sambung-basambung. Banyu mata simbak-simbur. Ditambahi pulang dikir lawan surah Yaasiin nang bunyi mailun badarau dibaca urang. Asa harung hati nang mandangarakan.
Bangsa pukul ampat subuh tadi, Pa Haji Dulah, laki Ma Haji Armah, urang nang dituhaakan di Talawang, maninggal bakakajutan. Kada sing garingan kada. Baaritan panyakit manahun cakada jua. Pina wagas haja tu pang sidin tuti, habisai. Malam tadi, limbah tuntung bamagrib sambil mahadangi waktu sumbahyang isa di masigit Al-Musamahah, sidin paguni haja bagagayaan lawan bubuhan kakanakan anum-anuman. Bahimat sidin bahuhulutan. Kutingkang-kutingkang sidin tatawa bunyi rami. Dasar umur manusia kada babau-lah, kadada urang nang mangira mun sabujurnya sidin tuti lagi mambuang parangai.
*    *    *
Kikira pukul sapuluh urang sudah liwar banyak takumpul. Kada di dalam kada di luar. Kada di padangan kada di palatar. Babangku lawan kursi nang basusun di halaman lacit ka kartak sudah kada bamayuan gasan kadudukan. Hibak lawan urang nang datang ba-ta’ziah. Amang Salam umpat jua bacaur di situ. Baduduk di kursi, di palatar, di parak muhara lawang. Sungsung jua sidin sudah datang. Nang kaya tuan rumah, sidin umpat jua manyampuki urang nang datangan malawat. Satutumat badiri, manyalami urang, limbah itu baduduk pulang. Muha pina jaranih. Nang kaya kada karing pada banyu udu. Mata sandu. Pandir baaci banar. Batapih, babaju taluk balanga, bakupiah jangang, bakacamata kaur. Mun maitihi kalakuan atawa mandangar pamandiran sidin, paling kada urang musti manangguh sidin tu tamasuk urang nang bapangatahuan agama. Jadi, wajar haja mun kada saikung-badua sudah nang mangiau sidin ustadz.
Tagal, sabuting nang pina riwang. Rahman, anak aruah Haji Dulah nang panangahan, nang asa mawah haja manjanaki sidin. Matan sidin datang tadi, lalakian nang baumur kikira parak lima puluhan tuti duduk kada sing alihan pada kursi nang baandak di palatar di parak lawang. Lamun ada jua satutumat badiri manyampuk urang nang hanyar datang, limbah itu sidin musti baduduk ka situ pulang. Babulik ka kursi nang kada jauh pada babangku halus kaandakan baskum palastik batukup kain hirang. Rancak buncu mata sidin mangilar ampah ka banda nangitu tadi. Napalagi mun ada urang nang hanyar manyusupakan tangan ka bawah kain hirang tuti.
Nang kaya rajin jua, adat urang wayah kamatian, baskum tuti gasan wadah duit mun ada urang nang malawat handak manyumbang. Tagal pulang, siapa nang wani mancurigai sidin macam-macam. Mahati urang, siapa tahu sidin tu kulawarga aruah nang singhaja manunggui baskum tuti. Napalagi mun muha sidin tu dasar kada mambuang taruh. Kulawarga nang badiam di Banjar, tamasuk Rahman saurang,  mangira sidin kulawarga nang datang di jauh. Ada kulawarga nang datang di jauh mangira sidin kulawarga aruah nang badiam di Banjar.
Pa Haji Dulah atawa Ma Haji Armah, badudua dasar tamasuk kulawarga ganal. Liwar banyak kulawarga sidin. Nang di Banjar haja gin sudah satuyuk. Buncu-mambuncu ada haja tu sasantukannya lawan bubuhan sidin lamunnya sudah bacuur. Balum lagi kulawarga nang tajauh, bahambur kada karikinan. Ada nang badiam di Martapura, ada nang di Tangkisung, ada di Anjir, di Kandangan, di Birayang, di Danau Panggang, atawa nang di Kalua. Balum lagi minantu sidin nang di Jawa. Jadi, mun sudah tagarumut, kada sarana sajurutan-sabarataan ha gin, rumah sidin nang tamasuk ligar ni gin musti ha bakal kada bamuatan. Lantaran nangitu juaam, kaputingannya banyak kulawarga nang datang kada bakatahuan saikung-saikung. Limbah itu pulang, sidin badua laki-bini tuti tamasuk urang nang disupani jua di kampung. Sidin badudua liwar baik lawan jiran tatangga kiwa-kanan. Sajudu sapalingkangan. Nang kaya pinang dibalah dua. Ujar paribasa, tasampuk buku lawan ruas. Sidin laki-bini tu bujur-bujur ringan tangan mun parkara batutulungan. Napalagi jua kabulujuran kulawarga sidin tuti tamasuk urang nang ada-ada bakacukupan.
*    *    *
Ari itu ti kabalujuran ari Jumahat (umailah, bauntungnya aruah Haji Dulah mati di ari nang baik). Limbah urang tuntung sumbahyang Jumahat, si mayat cagaran langsung dibawa ka masigit handak disumbahyangakan. Supaya banyak urangnya, jar bubuhan tutuha kampung. Ujar habar ti, mun urang mati disumbahyangakan labih pada patang puluh ikung, bakal talapas si mayat pada siksa kubur. Jadi, lantaran handak manyampati tutiam makanya samunyaan parkara musti balakas-lakas digawi dituntungakan. Tamasuk jua urusan mamandii lawan mamundut si mayat. Limbah bada cagar diatar ka pakuburan di Karang Paci.
Wayah handak mamandii, Haji Durjani bakiauan lawan bubuhan kulawarga parak si mayat. Bubuhan asbah juriat sidin. Amang Salam umpat pulang mahurung ka pamandian. Taimbai sidin datang lawan bubuhan anak-bini aruah. Di situ ti sidin nang pina paiiyanya maatur urang. Tamasuk jua wani managur Haji Durjani rahatan mangubui mamandii awak si mayat. Nang kaya sidin tu pang tukang pamandian mayat nang sabujurnya.
“Ai, jangan bacibuk bulang-bulik kaya itu, Ka Haji-ai, lamun mangubui,” ujar Amang Salam maingati. Singhaja sidin bunyi saiikit manyaring. “Kaina musta’mal banyunya. Kasian aruah lamun mandinya kada ditarima. Damintu kalu, Ji-lah?” Sambil takurihing simpak.
Rahman, nang tumatan urang tuti datang asa pina mawah haja, kaputingannya nang asa kada nyaman hati maliat tangan Haji Durjani tamandak saitu-saini limbah kana tagur. Pasalnya, baisukan tadi, inya saurang nang baduhara datang ka rumah tutuha kampung nangitu minta tulungi mamandii mayat abahnya. Napalagi limbah tajanaki muha Haji Durjani nang pina habang cangang ka alah lalakian nang bakupiah jangang tuti. Tagal, nang ngaran urang tuha-lah, lakas haja sidin kawa mambuang bakas. Nang kaya asal, nang kaya kadada kajadian nangapa-apa, balalu sidin manarusakan pulang gawian nang sawat tamandak tadi. Tagal, limbah tangan sidin babarapa kali mangubui pulang, kada saapa tamandak pulang gawian sidin.
“Kur-sumangat…!” ujar lalakian nang bakupiah jangang tuti managur sabakas pulang. “Kasian jangan damintu, Ka Haji-ai, lamun mamandii mayat. Jangan pina bagagasakan. Baarit-arit kita mancipui awak sidin. Bagagamat kita manggusuki awak sidin. Urang nang mati tu apa kaya kita nang hidup ni jua. Kita banarai nang kada mandangar lamun sidin takuringis kasakitan. Macam itu kalu, Ji?”
Sabakas pulang Rahman nang tanganga, maarihakan kalu-kalu Haji Durjani tasinggung salajur. Dalam hatinya, waninya pang urang nanginilah managur Pa Haji Durjani. Balum tahuah lagi sidin lamun Pa Haji ni tukang pamandian mayat nang sudah bapangalaman bapupuluh tahun? Kada mambadaiah kalu lamun sidin sampai tasalah-salah mamandii abah. Lamun sasukat urang di Talawang ni ha, lacit ka Kartak Baru ka Nagasari gin, siapa nang kada tahu lawan Haji Durjani? Sabarataan urang sudah hapal lawan sidin. Tutuha kampung, pangulu tuha, khatib lawan imam di masigit ha pulang. Tagal, siapalah sabujurnya urang nangini? Musti sidin ni urang jauh. Paguni kulawarga aruah abahah atawa tibak ka umakahlah?
Antah kanapakah tapinya, tumatan tadi hati Rahman asa kada nyaman haja maliat parigal urang tuha nang bakupiah jangang tuti. Liwar handak inya tahu, siapa sabujurnya sidin nangitu. Dipadahakan kulawarga abahnya nang di jauh, katia sidin datang tasungsung pada kulawarga nang di Martapura atawa nang di Anjir Sarapat. Dipadahakan pulang kulawarga nang di Banjar, katia salawas ini inya saurang kada suwah maliat sidin sahuhujung rambut. Tagal, handak manakuni baastilah, katia jua asa supan. Baik pulang lamunnya sidin kada tasinggung balalu badadas bulik mangginjung. Ngalihai. Sadang inya maiingatakan, cakada ham ada uumbayangnya.
Tagal, biar badimapa jua, Rahman tatap haja mahurmati urang tuha nangitu. Biar inya sudah rancak mandangar kisah urang nang kakada baik, kada pantas jua rasanya lamun sidin tu dicurigai macam-macam. Husnul-zan haja. Urangnya pina alim. Pina wara. Limbah tuntung mamandii tadi, sidin pina liwar harumat lawan mayat abahnya. Umpat mawaradu. Manyurui rambut si mayat. Mambacaakan macam-macam. Umpat tarus mandangani Haji Durjani, sampai mayat abahnya tuntung dipundut.
*    *    *
Rahatan urang abut-abutnya handak mambawa mayat ka masigit, wayah itu jua Amang Salam bagamat balingkang ampah ka padapuran sambil mambawa baskum halus batukup kain hirang di palatar tadi. Saiikung kulawarga kadada nang tahatiakan lagi lawan baskum tuti. Bila ada tasampuk urang, sidin takurihing kada mambuang taruh. Padahal, sabujurnya asa galugupan jua dada sidin. Limbah lacit ka buncu nang pina tasunyi, manggatar jariji sidin sambil tunggal ikitan maraup duit di baskum. Balalu mahancap dimasukakan sidin ka kantung salawar katuk.
“Maling…!! Ada maling…!!!”
Saitu-saini tacandak lingkangan sidin. Pina wirai muha sidin. Cagat jua mata sidin ampah ka atas jamban. Sakalinya ti, di luang tiwa-tiwa jamban tuti taliat kupala urang bacungulan maintip sidin. Kupala si Rahman nang rahatan bakamih kabalujuran tajanaki gawian sidin nang kada samparaka tuti. Kada saapa, sambil mahancap mamuruk salawar, si Rahman bakuciak pulang sing hangkuian.
“Maling…!! Ada maling…!!!”
Lantaran takajut lawan asa kapulingaan, baskum nang dibawa Amang Salam talapas pada tangan. Limbah asa kapalipitan, sidin baluncat bukah ampah ka halaman. Kalumpanan lamun sabujurnya sidin tuti bukah ampah ka sarang tabuan. Limbah itu, matan di dalam jamban si Rahman baluncat jua bukah manyasahi sambil tarus manguciaki sidin kada sing pagatan.
“Maling…!! Maling duit…!! Maling…!!!”
Mandangar kuciakan urang matan di higa rumah, bubuhan lalakian nang tadi abut handak mambawa mayat ka masigit kaputingannya bagarak manggangsar nang kaya tabuan ingar kana puai. Gigir urang sabarataan. Asing-asingnya manyaluk. Pada-padanya handak mancakut. Kada saapa, tadangar bunyi galupukan lawan suara urang bakurarai kasakitan. Tampar, suntul, catuk, tinjak, sudah kada karikinan lagi. Ripu sudah awak sidin. Liyut talukup mancium tanah.
“Ampun…!! Ampuni diaku…!! Ampun…!!!”
Mujur banar, wayah sidin paguni kuciak-kuciak minta ampun, Haji Ali datang. Langsung haja sidin mahalati. Maliat pangawak Haji Ali nang panjang-basar, lawan asa supan lantaran sidin ading sapupu aruah Haji Dulah nang badiam di Kalua (ayu, siapa nang kada tahu lawan juriat Datu Kalua? Babuhaya inguan, sidinai!), urang pada-padanya pina takutan. Kalimbusutan bajauh maninggalakan.
“Disasadangi buhannyaai!” ujar Haji Ali pina sarik.
Saiikung kadada nang waninya baparak lagi.
Astaghfirullaah…, andikaah sakalinya, Mang!”
Asa kada parcaya sidin limbah pinandu lawan Amang Salam.
*    *    *
Limbah pina ranai, urang tuha nang sudah liyut tadi dibawai Haji Ali kaluar. Di wawarung Acil Sanah nang ari itu kada babuka, bagagamatan Amang Salam dipandiri sidin kanapa sampai bauulah gawian nang kada samparaka tuti. Pasalnya, Haji Ali tahu banar siapa sabujurnya Amang Salam. Bahari ti, Haji Ali suwah takawal lawan Amang Salam. Pakakaan sidin wayah paguni sama-sama mangaji di Punduk Darul Falah. Makanyaam Haji Ali saurang gin asa kada habis pikir maliat kalakuan Amang Salam wayahini. Iya maka, jar hati sidin asa maras bakambuh muar, nang ngarannya manusia ni dasar kada sama lawan malaikat. Tauling kupala sidin.
“Mang,” ujar Haji Ali manggamati. “Kanapa garang andika ni maka nang kaya ini gawian wayahini ti? Kada ingat lawan dusa lagiah? Umaai-alah, Mang, mambari supannya gawian andika ni lamunnya lacit tahabar ka anak-bini di rumah. Sakuah bini andika saitu-saini handak minta sarak. Hakunlah andika?”
Habang-hirang muha Amang Salam.
“Haji,” jar Amang Salam sambil manangis-nangis, ”tulungi banar unda ni, Ji-ai. Kasian unda jangan sampai tahabar ka kampung subarang. Bakal basupanan banar unda kaena. Unda tapaksa nang kaya ini, Ji-ai, lantaran kada bapancarian tatap lagi. Anak unda sudah lima. Balum ada ha pulang nang pina baakalnya. Limbah itu, bini unda pulang sudah mati batatahunan.”
Haji Ali tadiam. Hinip. Asa kada kawa baucap lagi.
“Andika paguni badiam di Kalayan-ah, Mang?”
“Kamana lagi nang kaya sorang ni handak baalih-alih. Baisian rumah gin ha kada sanonoh kada, Ji-ai. Sahibar kawa banaung pada kapanasan banarai. Hatap sudah garobosan. Tawingnya mahibak jua lawan luang. Ngalihai, Ji-ai, mun sudah hidup marista nang kaya unda ni. Sudah nasip unda kalu, Ji-ai.”
Haji Ali tadiam pulang. Asa ngalih sidin handak manyurung pandir. Asa kada purun lagi handak bapapadah. Kaputingannya, sidin tabanyak bahinip pada bacuap sambil tarus mandangarakan riristaan Amang Salam nang pina basisigan manyasali nasip sidin. Kada saapa si Amang disuruh sidin bulik haja. Sambil mamadahi supaya jangan manggawi nang kada karuan lagi, tang asa ringan ha tangan Haji Ali mancaluk ka kantung salawar balalu mangaluarakan dua lambar haraga sapuluh ribuan.
“Nah, Mang, barangai kalu tahan gasan andika bawilanja isuk.”
Amang Salam tatangis pulang sambil mancium duit julungan Haji Ali.
“Mudahan duit nyawa ni babarakat, Ji-ai.”
Haji Ali lihum sambil managuk liur.
*    *    *
Kamarian ari, limbah urang rumah sudah ranai bulikan matan di Karang Paci, Rahman manggamati kanapa Busu Haji Ali jadi hakun mahalati wayah urang mangarubuti si maling siang tadi. Padahal, ujar Rahman, maling tuti mustinya dilincai sampai lanik pang. Biar jara lacit ka tahi-tahi. Liwar mambari muarnya. Wayah urang lagi bariristaan kamatian, paguni tapikir haja lagi handak bacucuntan. Tagal, Haji Ali nang ditakuni pina hambar haja. Sidin nang kaya urang tuha sahibar bapapadah lawan anak-pacucuan.
“Rahman,” ujar Haji Ali bunyi lamah-limambut, “ikam musti pang sudah tahu jua habar kasus si Farid Faqih samalam tu. Suwah maliat inya di TV kalu?”
“Inggih, tahu banar ulun. Maksud pian urang nang jadi maling tu kalu? Urang nang mancuntan barang gasan bantuan kamanusiaan wayah bancana tsunami di Nangroe Aceh Darussalam samalam tu kalu? Ih, ulun gin taumpat asa liwar muar jua maliat muhanya. Kaliliwaran, urang wayah lagi bariristaan sabarataan limbah kana bancana ganal, yatu inya sawat haja bacucuntan. Barang gasan bantuan ha pulang nang dicuntannya. Dasar binahung karing!”
“Nah, Man, biar kada sama, tagal manyahirip nang kaya itu jua kisah si maling siang tadi tu. Aku ni liwar patuh lawan sidin. Muhammad Salam ngaran sidin. Biar sidin tu tatuha saikit pada diaku, bahari ti kami suwah takawal wayah sama-sama mangaji di Darul Falah. Lawas kami tagarumut saasrama.”
“Jadi, sidin tu suwah mangaji di pasantrinlah, Su?” Rahman tanganga. Asa kada parcaya. Limbah itu, balalu inya tapikir, baarti urang nang  sama ngaran lawan Rasulullah kada musti baik kalakuan nang kaya Rasulullah jua. Urang nang bangaran Salam kada musti jua hidup salamat nang kaya arti ngarannya. Napalagi lamun salamat dunia-ahirat. Balalu taganang pulang inya lawan Khristina Putri, kawalnya kuliah. Bibinian tuti, sudah muha bungas, awak lacit ka kupala liput jua lawan jilbap. Kalakuannya baik. Rajin sumbahyang ha pulang. Masya Allah…!!
“Nang kaya ituam nang bangaran manusia, Man-ai. Urang jaba. Lain pada bubuhan Nabi. Napalagi malaikat. Iman manusia ni angkuh timbul-tinggalam. Bisa bakandal-banipis. Ada wayahnya kuat, takakananya liwar lamahnya. Ada urang nang wayah hahalusan pina liwar paasiannya lawan kuitan, limbah sudah ganal sakalinya jadi sambialau. Ada urang nang baisukan pina alim, malam arinya bisa haja jadi bigal. Kada sarana balanggar batatangah tahun gin, ari saisukan haja iman kita ni bisa baubah. Makanyaam kita hidup ni kada sarana-ah kalu pina pa-aalimnya. Kada usah sok moralis gin kalu, jar basa urang wayahini tu. Napalagi lamun sampai mawada, basasambat diurang nang kada nyaman didangar. Kaiyaannya maulah dusa banarai kita. Ai, musti garang kita ni kawa manjaga awak saurang atawa anak-bini kita pada bapaulah nang manyalahi hukum agama? Kawakah kikira kita ni mamustiakan, Man?”
Rahman lihum haja sambil unggut-unggut.
“Lantaran ituam makanya aku asa maras lawan sidin.”
Rahman takurihing pulang.

Batu Ampar, Maret 2005

No comments: