Powered By Blogger

Friday, October 7, 2011

Kisah Handap (6)

Marista, Umai, Marista
     Kisdap : Jamal T. Suryanata     

Lampaukisah, 2011
Suwahlah andika asa kada rigi lawan diurang? Nang kaya itu tu pang jua pangrasa Siah saban kalian taitihi muha Haji Dilah. Matan bahari wayah inya paguni badiam di banua, limbah itu bapupuluh tahun madam ka tanah Jawa, lacit ka wayahini limbah inya babulik ka pahuluan pulang, yatu sidin tu paguni haja katuju mangapungi diinya. Tagal, nang ngarannya urang lain lah, ulun ni sahibar kawa maiindaakan hajaam jua. Ya, kikira labih-kurang asa mambari maras mambari muar tahi karas kada kaluar tu pang saban kalian inya tajanaki muha Haji Dilah nang liur baungan nangitu. Padahal, jaka paribasa, sabujurannya umur sidin tu wayahini hudah parak babau tanah. Jakanya ti, cakada pang mun sawat tapikir handak bagandak bacari sapangan lagi, sadang ha hudah bakatik bigi tasbih haja lagi. Duduk basila sambil badikir di tikar panyumbahiangan. Tagal, inya dasar urang baliur baik tih, habisai kisah. Ai, asa mawah jua pang lah, kanapa pulang maka si tukang kisah uumpatan asa sarik jua-lah? Cakada, ulun ni cakada bakisah apa-apa kada. Ibarat urang batapak tarbang tu, ulun ni sahibar manggulungakan haja.
*   *   *
Surabaya, 2008
Kamarian samalam, inya tu (maap haja mun aku basisi lah, ‘bainya’ atawa ‘baaku-baikam’ lawan sidin) baduhara datang ka rumah bidakku badua nang bini. Nangapa habar? Cah, sahibar mambuang taruh ka higa padaringan. Tagal, kikira aku haja pang nang tahu luar-dalam siapa sabujurannya wan kaya apa habuk-hirangnya parigal lalakian nang bangaran Haji Ubaidillah nangini. Urang di banua musti ja tahunya mun lalakian satangah tuuh nangini bos batubara nang wayahini kada kalah sugihnya lawan Haji Aman atawa Haji Acut di Binuang.
            “Anu, Siah-ai,” jar Haji Dilah kamarian tu mulai manyurung pandir pina liwar baaci di hadapanku. Nang bini pina manarangak jua mandangarakan. “Aku lawan umanya ni baastilah pang mandatangi diikam ni. Ada nang handak kami habarakan. Sakalian jua umanya ni handak bailang, asa liwar lawas jar kada badapat lawan diikam.”
            “Hi-ih, Siah-ai,” ujar nang bini balalu manyahut. “Kabalujuran abahnya ni ada urusan bisnis ka sia ti, tang handak umpat ha aku. Mahatiku ti, sakali samustawa barang umpat bakunjang ka Surabaya ngini. Jarku ti, sakalianai kaina bailang ka alah Masiah. Asa liwar dandaman aku lawan diikam. Napang ikam ni mun lima walas tahun ada pang saku hudah kada sing cangulan lagi ka banua. Kada tahu di musim durian musim kasturi lagi.”
            Ubui, asa takurijat dahi. Tagal aku takurihing simpak haja sambil unggut-unggut angui mandangarakan pamandiran nang badua laki-bini nangini. Kanapakah lah, tang asa kulir ha aku malawani.  Asa muarkah, asa sarikkah, asa kasiankah, kadapati tahu jua aku.
            ”Nang kaya ini, Siah-lah,” Haji Dilah pulang manarusakan pandir limbah satumat baranai. ”Aku ni sabujurnya hudah lawas pang handak bakisah lawan diikam, tagal pas ada urusan ka Surabaya ni balalu haja asa kadada waktu handak singgah ka apartemen ikam ni. Ari ini ti gin tagal umanya ni banarai nang bahimat babawaan handak ka sia. Jakanya kada, bisa upau pulang. Asa liwar kulir mun cagar bakunjang saurangan.”
            Hih, muarnyaai aku maliat. Haji Dilah mangijipi aku lawan mata kiwanya.
            ”Inggih, nangapa garang habar matan di banua ti alah, Ka Haji?” Han, tapaksaai aku uumpatan mambuang taruh jua, piragah kada tahu haja lawan parigal lalakian nang kada sahibar liur baungan nangini, tapi dasar kupala baungnya. Hantu babinian.
            ”Parkara uma-ikam, Siah-ai.”
            ”Hi-ih,” ujar nang bini pulang hancap manyambung, ”uma ikam tu wayahini hudah pina ujur banar. Hudah manalu tahun ngini mata sidin tu kaur kada malihat diapa-apa lagi. Paribasanya, handak bahira-bakamih ka jamban haja gin musti dituntun urang makaam. Untung jua paguni ada Makacil Imas nang hakun maharagu sidin siang ari siang malam. Lamun diliatakan batingkukut saurang, saku sudah lawas tacabur ka batang banyu.”
            Cuk! Saitu-saini asa dicucuk aku di ulu hati.
            ”Han, jadi nang kaya itu pang uma-ikam tu wayahini. Makanyaam, kami ni baduhara datang ka sia sabujurannya handak mambawai ikam bulikan haja ka banua. Asa hudah kalalawasan ikam ni madam, nang kaya tinggalam batu maninggalakan banua. Kasian uma ikam tu, Siah-ai. Kasian jua Makacil Imas nang wayahini ni pina hudah batumat rukuh jua.”
            Bulik? Bulik ka banua? Bajam-jam limbah nang badua laki-bini tu balingkang turun pada apartemen-ku, lacit ka ari sanja tatap haja parkara nangitu tapikirakan. Liwar ngalih rasanya handak mangikih. Asa baulai di kupala. Uma, alahai, umaku. Kanapa jadi nang kaya ini? Bulik? Bulik ka banua? Aku cagar jadi urang kampung nang kaya bahari pulang?
            Tagal, bangsa pukul sawalas malam nangitu jua, kada saapa limbah mami wan ’laki’ anumnya bulik maninggalakan diaku, si lalakian tuuh liur baungan nangitu tatahu bacangul pulang ka apartemen-ku. Datang baasa, kujuk-kujuk saurangan mandapati diaku. Nang kaya biasa, kupiah haji musti balipat di kantung salawar. Limbah itu, limbah nginum bir parak sacangkir, nang kaya biasa jua inya kada baassalamu alaikum lagi langsung haja mahahar awakku. Pina liwar giras nang kaya macam kalaparan batamu pilanduk. Pahinakan turun-naik, bunyi urang manggah. Tangan manggatar sambil mangulacak, malului, manggulahai awakku sabukuan. Mailai, manukun, mahantak. Mata tapajam-tabuncalak. Kada saapa tadangar bunyi mahingal. Tapangal kauyuhan. Lintuk. Kaputingannya, wayah handak bulik, talu juta baraup sapanjadi maninggali diaku. Mangasak ka sasala kutangku.
            ”Gasan ikam tambang bulik kaina,” jarnya babisik sambil manggawil daguku, paguni pina asa garigitan handak mangunjah-ngunjah awakku pulang. Tagal, napsu haja nang ganal. Mun hudah kaiyaannya, kada sawat lima manit gin hudaham lintuk.
            Haji Dilah, Haji Dilah, dasar munapik!
*   *   *
Kampung Lukut, 2009
Aku saurang kada tahu pasti, kada barapa lawas limbah kajadian di apartemen malam nangitu, antah kanapa nang kaya hadangan dicucuk di hidung hakun haja aku manuruti kahandak lalakian tuuh nang liur baungan nangitu. Antah dua atawa talu bulan limbah itu, jadi jua aku bulik ka banua. Rancak aku batakun dalam hati saurang, nangapa sabujurannya nang handak kusasah bulik ka banua nangini. Sahibar manurutakan kahandak Haji Dilah-kah atawa lantaran maras lawan uma atawa Makacil Imas-kah? Tagal, nang musti aku asa maras jua lawan uma nang hidup marista di banua. Asa liwar badusa aku hudah kalalawasan maninggalakan sidin saurangan.
Uma, alahai, uma. Kujapai pagalangan sidin, asa dingin nang kaya kada badarah lagi. Kuuruti awak sidin, hudah liwar kurus pina mangurihai. Asa lambik kadada kakancangannya lagi. Pina lamah-kuhai awak sidin tabantai barabah di atas tilam nang baampar di lantai. Pahinakan pina tatarusan mahingal kada sing ampihan. Manggah sidin hudah kada katatambaan lagi. Nangini nang maulah kupalaku sasain asa baulai. Iyaam hudah, nang kaya apa aku handak balinggang-balimbai mun matan hanyar bulik kamarian samalam kadapati karuan taguring. Bilang saban malam kada sunyi pada rawaan burung kulai-kulai. Bunyi mailun nang kaya di higa padapuran. Siang arinya, nang kaya di atas bubungan rumah halang sapah jua kulik-kulik mambari isarat sambil tarabang bakuliling baulai-ulai.    
            Nang kaya tinggal mahadang ari, limbah kulawarga hudah takumpulan, limbah ganap rikinan pitung hari pitung malam matan aku datang, bangsa pukul ampat subuh uma dikiau Nang Maha Kuasa. Balapas maninggalakan kami sabarataan. Julak Asun, Acil Munah, lawan Ka Haji Irus sapupuku sunyi batundukan mahadapi awak uma nang hudah karas mambujung kada sing garakan lagi. Asa harung hati manjanaki mata bubuhannya nang kikiliran maristai kaadaan.
            Nang kaya apa haja buruknya, Haji Dilah paguni ada bujurnya jua. Jakanya aku bakaras kada hakun bulik atawa sahibar manunda bulik bangsa satatangah bulan lagi, musti pang aku cakada bakalan sawat manamui uma lagi. Tagal, sapasal nang tatap haja maulah aku asa muar lawan si liur baungan nangitu, wayah kami sakulawargaan lagi abut-abutnya manunggui uma nang tinggal mahadang arinya nangitu yatu lalakian tuuh nang bangaran Haji Dilah nangini sawat haja lagi babisik mambawai aku bakunjangan ka Banjar. ”Siah, disasawatakan pang, samalaman barang nah. Malam isuk kawaai kalu-lah? Aku hudah asa kada tahan lagi nah mahadangi diikam,” jarnya pina lanji wayah aku satumat kaluar pada palidangan. Umai, dasar manusia nang kada tahu dibasa sakalinya.
*   *   *
Lampaukisah, 2010
Lamun andika suwah marasa asa kada rigi lawan diurang, nang kaya itu tu pang jua pangrasa Siah saban kalian tajanaki muha Haji Dilah. Tagal, nang ngarannya urang lainah-lah, ulun ni sahibar kawa maiindaakan hajaam jua. Ya, kikira labih-kurang asa mambari maras mambari muar tahi karas kada kaluar tu pang saban kalian inya taitihi muha Haji Dilah nang liur baungan nangitu. Padahal, jaka paribasa, sabujurannya umur sidin tu wayahini hudah parak babau tanah. Jakanya ti, cakada pang mun sawat tapikir handak bagandak bacari sapangan lagi, hudah wayahnya bakatik bigi tasbih haja lagi. Badikir sambil duduk basila di tikar panyumbahiangan. Tagal, inya dasar urang baliur baik tih, habisai kisah. Matan bahari wayah inya paguni badiam di banua, limbah itu bapupuluh tahun madam ka Suarabaya, lacit ka wayahini limbah inya babulik ka pahuluan pulang, yatu sidin tu paguni haja katuju mangapungi diinya.
Umai, asa kada riginya Siah lawan lalakian tuuh nang saikung nangini. Kada tahu di supan lagi kada. Balum lagi rikinan manyatus umanya, bilang handak saban ari saban malam wayahini Haji Dilah mandatangi Siah di wawarungnya nang hanyar dibuka. Mahunggang mutur sidin nang mining mangkilap ngitu baandak di pinggir kartak. Saban kalian urang nang lalu musti ja handak marawa, “Ya Allah, dasar tuha-tuha kaladi, sasain batuha sasain gatal maalahani kaladi.” Tagal, nangitu ti sahibar taguran dalam hati haja pang. Siapa urangnya di Kampung Lukut ni nang wani mahinggur Haji Dilah bahadapan mun ka sana-kamari musti dikawal ampat-lima ikung hadupan inguannya nang sangar-sangar. Takumpul bubuhan jagau kampung subalah-manyubalah nang taguh ditimpas tahan pidakan, kada mamak sajarangan. Nang kaya itu pang parigal manusia mun hudah talanjur pina bataji. Asa harat pada Tuhan tih paribasanya, habisai kisah.
*   *   *
Banjarbaru, 2010
Di Komplek Batu Karaha, higa-mahiga urang jadi abut. Pada-padanya kaluaran pada rumah. Satuyuk mata maningau, tarangakan ampah ka rumahku. Timbul aku nang asa kasisipuan dijanaki urang banyak. Ka Haji Amah, bini Haji Dilah, matan sidin datang bangsa pukul dalapan baisukan tadi kada sing pagatan bamamai. Liwar nyaring bunyi manalutui nang kaya sindawa putih. Kada kawa didangar, landap mancucuk ka ulu hati. Haji Dilah nang paguni batapihan, takurisit kada wani manjanaki muha nang bini. Sintrup taduduk di higa awakku.
            ”Dasar binahung karing sakalinya si tuha bangka nangini. Bapadah ada urusan bisnis tarus bila handak tulak ka Banjarbaru, tatahunya samingguan malukupi si Siah lanji nangini haja pang sakalinya. Ikam ni jua Siah-lah, nang matan hahalusan bahari hudah kuanggap ading saurang, purunnya ikam mambunguli diaku. Dasar sambialau. Bapadah madam pulang babulik ka Jawa, sakalinya maharam di sia haja pang-lah. Kanyanyamanan ikam ni hidup mambinalu. Hudah maambil laki urang, diungkusi wan ditukarakan rumah ha pulang. Cucuk banar sakalinya lawan si tuha bangka nang liur baungan nangini. Bangsat banar ikam badua ni. Purunnya mambunguli diaku. Dasar bangsat. Dasar bangsat banar ikam badua ni!”
            Haji Dilah paguni hinip kada sing bunyian, sintrup taduduk di higa awakku.
            ”Mun aku hudah muar, awas ha si tuha nangini. Awas ikam jua Siah-ai!”
            Ka Haji Amah, bini Haji Dilah, balingkang baundur burit, maambil tas sidin, balalu mangulacak isinya. Kada saapa, limbah tajanaki apa nang dikaluarakan sidin, saitu-saini langsung malidup dadaku. Awak hudah asa kada bapangrasa lagi. Batis asa kada bajajak di lantai lagi. Lading balati nang panjang larapan bulu hudah bacabutan di tangan sidin. Mancirau kana cahaya matahari nang masuk matan sasala lalungkang..
            “Jangan, Ka Haji!”
            Haji Dilah nang takajut, kada sawat bapikir lagi langsung maluncat manyasah nang bini. Ka Haji Amah nang hudah kasarungan iblis balalu manyampuk awak nang laki lawan hujung lading. Tagal, Haji Dilah nang bahari suwah balajar kuntau lawan almarhum Julak Kurnain sawat bakahiga malapasakan. Ka Haji Amah sasain amuk, balalu manyurung pulang. Haji Dilah mawangkis, limbah itu babalik mangacak pagalangan tangan kanan nang bini. Ka Haji Amah mangarasi handak manyurung pulang, tagal tangan sidin nang kalah karas lawan nang laki lituk tabulik ampah ka awak saurang. Haji Dilah talanjur kada sawat manyintak lagi, hujung lading balalu tasurung mancucuk ka parut nang bini. Tambus. Ka Haji Amah tanganga. Darah mancurat, mahabang nyarak layau ka lantai.
*   *   *
Jakarta, 2011
Nang asalnya kulat jadi kulat. Nang asalnya tandui tatap jadi tandui. Masam lisut salawasan. Nang kaya itu jua jalan hidupku. Bangsa talu bulan limbah kajadian di Banjarbaru nangitu aku tapaksa madam pulang maninggalakan banua. Sakali ini asa barat pang hati maninggalakan. Tagal, handak babulik ka Kampung Lukut pulang hudah asa kada bamuha lagi lawan urang sakampungan. Hudah kulawarga kadada lagi nang kawa dijajanaki, musti pang jua kainanya aku ni bakalan jadi pawadaan urang saban hari saban lingkangan.
            Jakarta, di sini wayahini wadah aku bagana. Hudah parak satahun aku kada tahu lagi nang kaya apa habar banua, tamasuk habar Haji Dilah limbah masuk kurungan. Lamun ada jua tadangar habar matan di banua, kada lain pada habar banjir di Barabai atawa kagusangan di Banjarmasin atawa sahibar habar bakalahian batimpasan. Sakali ini aku dasar basinghaja madam ka Jakarta sahibar handak mambuang bakas, handak maliung pada kisah bahari. Aku kada handak lagi ada urang banua nang tahu di mana aku bagana. Napalagi mun Haji Dilah, jauhakan bala bakalan batamuan pulang. Tagal, salalanjarnya aku bajauh pada banua tatapai jua kada kawa mambuang ingatan pada banua saurang. Kisah-kisah nang hudah bahari kala tatap haja asa di pancung hidung di buncu mata.
            ”Siah,” jar uma bahari mamadahi. ”Lamun ikam hudah ganal kaina, Nak-ai, kasiam jangan kalumpanan lawan sumbahiang nang lima waktu. Nangitu tihang agama kita. Naraka, Nak-ai, balasannya urang nang kada baalasan maninggalakan sumbahiang. Ikam kada handak kalu dibanam api naraka?”
            Umai, asa murinjing bulu awak mun hudah taganang papadah uma bahari. Tagal, dimapa ha lagi mun aku hudah talanjur hidup nang kaya wayahini. Hudah bapupuluh tahun kada suwah tajapai banyu udu lagi. Kada tahu wan agama kada tahu di Tuhan lagi. Mun salah ti musti pang aku ni tasalah. Tagal, ujar paribasa jua, lamunnya dasar sawasa kada mungkin jadi amas. Nang asalnya kulat tatap jadi kulat. Nang asalnya tandui tatapai jadi tandui jua. Masam lisut salawasan.
*   *   *
Lampaukisah, 2011
Hampai di sia kisah, hampai di sia pamandiran. Ulun hudah lapah, handak bamandak mamagat carita. Mun handak disambat dadalang ulun ni iya dadalang, mun handak dipadahakan palamutan musti pang Kai Jamhar nang ampun parkara.
Nangapa habar? Di pancung kisah ni ulun sahibar handak basisimpun haja lagi. Si Siah nang hudah bapupuluh tahun jadi sambialau wayah inya badiam di Surabaya lacit ka wayahini limbah inya madam baasa ka Jakarta, kaputingannya garing maiyun. Ujar habar, inya takana panyakit AIDS. Cakada mun lantaran dipaulah urang, tapi panyakit dipaulah saurang.
            Di atas ranjang nang babusa kandal, di lantai ampat apartemen wadah inya wahini bagana, di situ awak Siah gulang-galik lamah-kuhai. Kada kawa banyak bagarak lagi. Nang kaya mayat hidup tinggal marikin ari. Awak dingin, muha kalas, mata calung pina kada bacahaya lagi. Kada sing rantian banyu matanya kikiliran, balilihan matan di buncu mata lacit ka bantal. Kasiannya diikam, Siah, manyandang hidup nang kada bakapastian. Marista, umai, maristanya hidup nang kaya hudah mati.


Pelaihari, Maret 2011

No comments: